تالش کجاست ؟ استاد محمدتقی رهنمایی

      در طی جنگ جهانی دوم  نیروهای نظامی آلمان برای گشودن جبهه ای در جنوب قفقاز کوشش کردند که در راه میان بندر انزلی وآستارا را که به جاده نادری معروف بود بازسازی نمایند. آلمانیها در مقابل روستای سینکی  بر روی رودخانه کرگانرود اقدام به ساخت پل بزرگی کردند که پایه های بتونی آن هنوز پا بر جاست. پس از عقب نشینی آلمانها ازایران، نیروهای متفقین برای کمک رسانی به شورویها با کمک آنان راه مزبور را آسفالت و حدود یک کیلومتر بالاتر از سینکی، در محل فعلی شهر هشتپر، پل جدیدی احداث کردند.

      با ساخت این پل و   افزایش آمد و شد از راه جدید، بتدریج مغازه های شهر کرگانرود نیز به اطراف این پل انتقال یافتند. بدین ترتیب بود که هسته اولیه شهر جدیدی به نام هشتپر بوجود آمد. در سال ۱۳۲۶خورشیدی مرکز شهرستان تالش رسماً به هشتپر انتقال یافت و نخستین فرماندار تالش به نام آقای شمس امیری وارد هشتپر شد و در ساختمان دو طبقه­ای که هنوز هم در مرکز شهر هشتپر باقیست، مستقر شد.

       در نخستین سرشماری عمومی نفوس و مسکن بسال ۱۳۳۵ شهرستان تالش دارای سه بخش بنامهای کرگانرود، تالشدولاب و ماسال و شاندرمن بود. مرکز شهرستان تالش شهر هشتپر است که بعدها به تالش تغییر نام یافت. بدنبال تقسیمات جدید کشوری، درسال ۱۳۷۶ بخشهای تالشدولاب با مرکزیت رضوانشهر و ماسال و شاندرمن با مرکزیت ماسال به شهرستان تبدیل شدند. براساس آخرین تغییرات شهرستان تالش دارای سه نقطه شهری به نامهای تالش، اسالم و لیسار است. شهرستان رضوانشهر دارای دو نقطه شهری بنامهای رضوانشهر ( مرکز شهرستان ) و پره سر، شهرستان ماسال نیز دارای یک نقطه شهری بنام ماسال است. 

در حال حاضر شخصات شهرستانهای منطقه تالش بشرح زیر است :

ماخذ : سیمای اقتصادی – اجتماعی شهرستانهای تالش ، رضوانشهر ،ماسال ،آستارا ، سازمان برنامه وبودجه استان گیلان ، ۱۳۷۷

     علاوه بر چهار شهرستان فوق که در قلمرو جغرافیایی و تاریخی تالش قرار دارند و بیش از ۳۲۵هزار نفر جمعیت تالش نشین در این شهرستانها زندگی می کنند، تعداد دیگری از تالشان در شهرستان های نمین، اردبیل، ‌خلخال، فومن،  صومعه سرا و شفت نیز زندگی می کنند که تعداد دقیق آنها تفکیک نشده است.[۳]

سیمای طبیعی تالش از چهار تیپ اراضی با قابلیت های مختلف تشکیل شده است که عبارتند از:

       -          زمینهای ساحلی در امتداد دریای خزر

-          زمینهای جلگه ای به عرض ۱تا ۵۰ کیلومتر

-          زمینهای کوهپایه ای با راتفاع حدود ۵۰۰متر و دره های نسبتاً باز

-          زمینهای کوهستانی با ارتفاع بیش از ۵۰۰متر

        شهرهای منطقه تالش عموماً درنواحی جلگه ای قرار گرفته اند. به استثنای شهر تاریخی ماسوله که در ارتفاع ۱۵۲۰ متری از سطح دریا قرار دارد، بقیه شهرهای منطقه تالش در ارتفاع کمتر از ۱۰۰متر ساخته شده اند. ارتفاع برخی از شهرها بشرح زیر است .

                                                                             آستارا                                    ۳۲- متر

   تالش                                     ۵۴+ متر

                                                                              رضوانشهر                               ۴۰+ متر

   پره سر                                    ۴۰+ متر

      ماسال                                     ۶۰+ متر

    حدود یک سوم ( ۳۲%) مساحت منطقه تالش را زمینهای جلگه ای و ساحلی، ۱۴% را اراضی کوهپایه­ای و ۳۵% آنرا زمینهای کوهستانی تشکیل می­دهد.

        تالشان چه بدلایل معیشتی و چه بدلایل محیطی تا قرون اخیر عموماً در ناحیه کوهستانی و کوهپایه ای زندگی   می کردند. ناحیه جلگه­ای بدلیل جنگلها و بیشه زارهای انبوه، همچنین زمینهای باتلاقی جمعیت بسیار کمی داشت. آبادیهای پراکنده که در کنار مصب رودخانه و نزدیک ساحل وجود داشتند، مهمترین مراکز تجاری تالشان را تشکیل     می دادند. داد و ستد تالشان عمدتاً از طریق همین بنادر با شهرهای باکو و لنکران انجام می­گرفت و بازرگانان از تجارت با این شهرها سودهای زیادی می بردند. حتی کشاورزانی که به دلایل معیشتی در روستاهای جلگه ای زندگی می کردند، برای حفظ سلامت خود در برابر بیماری مالاریا، پس از کشت برنج مزارع را به میراب و آبیارها سپرده و بهمراه خانواده خود، تا فصل برداشت محصول به نواحی ییلاقی می رفتند.

      قدمت و سابقه سکونت در نواحی ییلاقی بسیار قدیمی است و حتی برخی پژوهشهای علمی آنرا به دوره سنگ نسبت می دهند. آبادیهای قدیمی مانند وردم و شالما در ییلاقهای ماسال، اورما و فلکه سر در شاندرمن، ارده و پارگام در تالشدولاب، ناو در اسالم، مریان و اسبه سرا در کرگانرود، بزاژی و بالاژیه در حویق و چوبر و بسیاری دیگر آثار پیش از تاریخ و باستانی زیادی در خود دارند که هنوز حتی بدرستی شناسایی هم نشده اند. بدرستی می توان گفت که اگر حفاریهای باستان شناسی بطور اصولی و بر اساس روشهای علمی انجام گیرد، پیکره اصلی تمدن تالش از زیر خاک بیرون خواهد آمد.

      نواحی کوهستانی و کوهپایه ای تالش بدلیل برخورداری از آب و هوای سالم و مناظر زیبا از بهترین نواحی گردشگری کشور هستند. متاسفانه این نواحی در نظام برنامه ریزی و عمران منطقه ای کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. به همین دلیل مردم به ناحیه جلگه ای که برای کشاورزی اهمیت فراوانی دارد، کشانده شده اند.

   جنگلهای تالش که از مهمترین منابع ثروت ملی کشور هستند و طی ۱۵۰ سال گذشته بشدت آسیب دیده اند، به مدیریت و نظام بهره برداری جدیدی احتیاج دارند که باید بصورت بنیادی مورد بازسازی و تجدید نظر قرار گیرند.

     ظرفیتهای صیادی رودخانه ها ی تالش طی سالهای گذشته بدلیل تخلیه فاضلابهای شهری و صنعتی به آنها بشدت کاهش یافته و آسیب دیه اند. نظام دامداری که از فعالیتهای اصلی مردم بشمار می رود، در شکل سنتی خود فاقد توجیه اقتصادی بوده و برای صنعتی کردن آن باید طرح ریزی جدید و برنامه مدونی تهیه گردد.

     کشاورزی و مراحل کاشت و داشت و برداشت ان در چنبره ای از مسایل فنی، ابزاری و اقتصادی گیر کرده که نیاز  به تحول بنیادی دارد. شهر نشینی در شهرهای موجود با شتاب فزاینده ای در امتداد راههای اصلی توسعه می یابد و به شکل شهرهای بی قواره طولی در آمده اند که حجم آمد و شد در آنها زندگی و کار شهرنشینان را نیز مختل کرده است.

   امروز نگاهی گذرا به تالش نشان می دهد که این سرزمین زیبا و پر برکت با مردمان سخت کوش وجوانان با استعداد و سرمایه کلانی که در اختیار دارد، در زمره یکی از محروم ترین نواحی استان گیلان بشمار می رود.

       چرا چنین شده است .نیاکان ما با مایه گذاشتن از جان خود، حداقل قسمتی از تالش را از تجاوز و غارت روسها نجات دادند. آنچه برای ما برجای مانده، نه فقط برای تالش، بلکه بریا استان گیلان و حتی اقتصاد ملی کشور اهمیت زیادی دارد.

به همین دلیل در این سلسله نوشته ها کوشش خواهد شد تا ضمن معرفی توانهای محیطی، اقتصادی و ظرفیتهای فرهنگی و اجتماعی تالش، تنگناها و امکانات موجود برای بالندگی تالش نیز مورد بررسی قرار گیرد.

         برای رسیدن به چنین مقصودی باید واقع بینانه و آگاهانه به مسایل نگاه کرد باید مسایل حاشیه ای و تفرق افکنانه را که حاصل بینشها و افکار ناپخته زمان خود است کنار گذاشت. باید بدرستی اندیشید و حاصل آنرا در قالب نوشته و یا گفتگوی مستقیم با مسئولین درمیان گذاشت و از این میان تصمیم های سازنده ای برای بالندگی منطقه اتخاذ کرد .

[۱] – برای  اطلاع بیشتر در مورد این وقایع می توانید به کتابهای جستارهایی در تاریخ تالش، تالیف عبدالکریم آقاجانی تالش وکتاب تالشان، تالیف حسین احمدی و اخبار نامه ،نوشته میرزا احمد لنکرانی، به اهتمام علی عبدلی هر دو از انتشارات وزارت امور خارجه مراجعه نمایید.

 [۲] – از بازارکرگانرود تنها بنای حمام آن برجای مانده است. ساختمان گمرک نیز تا سال ۱۳۲۶ برپا بود. نیکیتین آخرین کنسول روس در رشت عکسی از بازار کرگانرود را در صفحه ۱۰۲ کتاب خود چاپ کرده است .

 [۳]- در نواحی جنوبی شهرستان خلخال، یعنی بخشهای کلور و هشجین تعداد زیادی از ساکنین این نواحی که به زبان تاتی صحبت می کنند در اصل تالش هستند. زبان تاتی با تالشی حدود ۹۵% همپوشی دارند و اگر منابع قدیمی حدود جنوبی تالش و تالشان را رودخانه سفیدرود و رودبار ذکرکرده اند ،بدلیل همین پیوستگی قومی و حوزه جغرافیایی زیست آنها بوده است. بعدها بدلیل مسایل سیاسی و اداری این پیوستگیها گسسته شده است. در هیمن زمینه مقاله آقای دکتر نظریان در این شماره به موضوع اشاره کرده است.

 منبع : فصلنامه تحقیقات تالش شماره ۱ – پاییز0 ۱۳۸